Analyse voorkeurstemmen gemeenteraadsverkiezingen 2018

De gemeenteraadsverkiezingen liggen een goede maand achter ons. Doorgaans beperkt de analyse na de verkiezingen zich tot het analyseren van de behaalde percentages, zetels en de absolute voorkeurrstemmen. In deze post kijken we naar het relatieve aantal voorkeurstemmen. Hoe ziet het aantal voorkeurstemmen in functie van de positie op de lijst eruit? Welk aantal voorkeurstemmen mag je verwachten van de lijsttrekker? Hoe kunnen we de prestatie van iemand in het midden van de lijst vergelijken met die van mensen bovenaan de lijst? Een verkennnende analyse, startend met een dataset met de verkiezingsresultaten, opgevraagd bij het Agentschap Binnenlands Bestuur.

Voorkeursgraad

We starten de analyse met de berekening van de voorkeursgraad. Dit cijfer geeft het percentage ingekleurde naamstemmen weer van alle geldige stemmen op een bepaalde lijst. Het is tegelijkertijd het gemiddeld aantal ingevulde bolletjes per lijst, als percentage uitgedrukt. 

Per lijst maken we de volgende berekening, waarbij het stemcijfer het totaal aantal geldige stemmen is voor een bepaalde lijst:

Voorkeursgraad = som(naamstemmen) / (aantal kandidaten * stemcijfer) * 100%

De gemiddelde voorkeursgraad in Vlaanderen bedraag 13.85%, terwijl de mediaan 11.52% bedraagt.

Gemiddelde	13.85%
Mediaan	11.52%

De gemiddelde voorkeursgraad verschilt naargelang de stemwijze (papier versus digitaal). Het aantal uitgebrachte voorkeurstemmen blijkt hoger te zijn bij een stemming op papier, dan bij een computerstem:

	Digitaal	Papier
Gemiddelde	12,08%	16,01%
Mediaan	10,16%	13,65%

We visualiseren de spreiding van de voorkeursgraad voor alle papieren en digitale lijsten via een boxplot:

Het is duidelijk dat de voorkeursgraad niet normaal is verdeeld, maar scheef, met meer lagere waarden en minder hoge waarden. We doen daarom een log-transformatie van de y-as, om de leesbaarheid van de grafiek te verbeteren. We doen deze Log2-transformatie in alle volgende grafieken.

Onderverdelen lijsten
Om een correcte analyse op het niveau van voorkeurstemmen afhankelijk van de lijstpositie te doen, dienen we de lijsten onder te verdelen op basis van de lengte en op basis van de stemwijze. Naar verwachting is de voorkeursgraad immers hoger voor kortere lijsten dan voor langere lijst. Om een correcte beoordeling te doen van de relatieve prestaties van kandidaten op de lijst, is de onderverdeling naar stemwijze cruciaal: bij digitale stemming wordt de lijst namelijk in verschillende stukjes geknipt, waardoor er binnen de lijst 'mini-lijsttrekkers' en 'mini-lijstduwers' ontstaan. Lijsten met 20 à 38 kanidaten worden in twee geknipt, lijsten met meer dan 38 kandidaten in 3. We verdelen de lijsten onder in zes groepen. klp: minder dan 20 kandidaten, papier. gemp: 20-28 kandidaten, papier. grp: meer dan 28 kandidaten, papier. kld: minder dan 20 kandidaten, digitaal. gemd: 20-38 kandidaten, digitaal. grd: meer dan 38 kandidaten, digitaal.

Het relatief aantal uitgebrachte voorkeursstemmen neemt duidelijk af met de lengte van de lijst.

Percentuele voorkeur

Vervolgens berekenen we per kandidaat de percentuele voorkeur (PV), het percentage stemmers van een bepaalde lijst die op de betreffende kandidaat op die lijst heeft gestemd:

percentuele voorkeur = naamstemmen kandidaat / stemcijfer * 100%

Om kandidaten met elkaar te kunnen vergelijken moeten we hun volgnummer op de lijst converteren naar een relatieve lijstpositie, van 0 (lijststrekker) tot 1 (lijstduwer).

Voor alle kandidaten, met uitzondering van de lijsttrekker (positie 0), wordt volgende berekening gemaakt:

Positie = volgnummer/(lengte lijst).

Als we nu de percentuele voorkeur van alle kandidaten plotten versus hun lijstpositie, bekomen we het volgende:

De lijstrekkers (positie 0) en de lijstduwers (positie 1) liggen op 1 lijn. Om ook andere posities op de lijst met elkaar te kunnen vergelijken, verdelen we alle posities tussen lijstrekker en lijstduwer onder in 9 gelijke groepen (g1-g9).

Verloop percentuele voorkeur per lijstgroep en positiegroep

Nu we alle kandidaten hebben onderverdeeld in 11 groepen (LT: lijstrekker, g1-9, LD: lijstduwer) en alle lijsten in 6 groepen (klp, gemp, grp, kld, gemd, grd), kunnen we de verwachte percentuele voorkeur in functie van de lijstpositie visualiseren doormiddel van de P50 (de mediaan). 50% van de kandidaten scoort lager dan deze lijn, 50% hoger.

Wat opvalt is dat de mediaan van de voorkeursgraad van de lijsttrekker weinig variabel is over de verschillende groepen (tussen 34% en 39%). De lengte van de lijst en de stemwijze heeft hier dus minder belang. Voorts is duidelijk dat langere lijsten gekenmerkt zijn door een lager percentage voorkeurstemmen op alle lijstpositities. Interessant is het verloop voor gemd (20-38 kandidaten, digitaal), met een lokaal maximum voor g5 en g6. In die groepen bevinden zich de mini-lijsttrekkers en mini-lijstduwers door het splitsen van de lijst. Iets gelijkaardig is te zien bij grd (meer dan 38 kandaten, digitaal), met een verhoging bij g7.

Voorkeursanalyse per lijst

Nu we alle kandidaten hebben ingedeeld in een lijstgroep en een positiegroep, kunnen we de relatieve prestatie van die kandidaat afzetten ten opzichte van percentielen, en zelf ook een percentiel toekennen. Een voorbeeld: als kandidaat x, die in het midden van een gemiddelde lijst staat waar op papier wordt gestemd (g5, gemp) een persoonlijk percentiel van 0.70 behaald, wil dat zeggen dat 70% van de kandidaten in positiegroep g5, lijstgroep gemp slechter scoren dan haar. We maken gebruik van deze percentielen om de relatieve prestatie van alle kandidaten op een lijst te beoordelen. Een aantal lijsten ter illustratie.

sp.a-Groen Gent

We beginnen met het kartel sp.a-Groen in Gent. Deze lijst valt onder de groep 'grp' (grote lijst, papier). De lijnen op onderstaande grafiek tonen, van onder naar boven, de percentielen p5, p25, p50 (mediaan), p75 en p95. De nummers van individuele kandidaten staat er bijgeplot op de overeenkomstige positie, de kleur geeft de partij van de kandidaat weer. Lijsttrekker Rudy Coddens (sp.a) haalt een perfect normale score voor een lijsttrekker in groep grp. Hij zit zelfs recht op de mediaan (percentiel 0.50). Voor de rest valt op dat de groene kandidaten systematisch beter scoren dan de rode kandidaten. Enkel lijsttrekker Coddens, lijstduwer Daniel Termont en Karin Temmerman (nummer 49) kunnen mee met de groenen. Absolute uitschieter is kandidaat 5, Filip Watteeuw. Die haalt een percoonlijk percentiel van 0.92, wat betekent dat slechts 8% van alle kandidaten in positiegroep g1, lijstgroep grp, beter scoort dan hem.

Als we de namen van de kandidaten plotten, afhankelijk van lijstpositie (verticale as) en persoonlijk percentiel, dan kunnen we kandidaten gemakkelijker met elkaar vergelijken. Het is duidelijk dat het WoninGent schandaal de individuele score van mensen als Guy Reynebeau (voorzitter raad van bestuur WoninGent) en Sven Taeldeman (uittredend schepen van wonen) geen deugd heeft gedaan.

Open VLD-Gent

Als we kijken naar de concurrenten van Open VLD, dan valt op dat op die lijst minder voorkeursstemmen zijn uitgebracht (voorkeursgraad 3,57%). De campagne, die volledig gericht was op lijsttrekker Mathias De Clercq, is weerspiegeld in de verdeling van de voorkeurstemmen. De Clercq haalt zelf een uitstekende score (percentiel 0.91), terwijl Sofie Bracke (0.62) en Christophe Peeters (0.37) het nog vrij goed doen. De rest van de lijst blijft echter rond of onder het p5 percentiel steken. Ook lijstduwer Guy Verhofdstadt, als ex-premier en fractieleider van de Europese liberalen toch een naam als een klok, presteert ondermaats (percentiel 0.08).

CD&V Nieuwpoort

We kijken eens naar de voorkeursstemmen van CD&V Nieuwpoort, die een absolute meerderheid behaalde in de kustgemeente. In Nieuwpoort is op papier gestemd, terwijl de lijst 21 kandidaten telt. We bevinden ons dus in lijstgroep gemp (gemiddeld papier). Wat meteen opvalt is dat de voorkeursgraad met 13,07% een stuk hoger ligt dan voor de Gentse lijsten. Geert Vanden Broucke, die in 2016 de sjerp overnam van de populaire burgemeester Roland Crabbe, die in 2016 overleed, zet een sterk persoonlijk resultaat neer. Hij wist 60% van de Nieuwpoortse CD&V-kiezers te overtuigen voor hem te stemmen (percentiel 0.89). In relatieve kenmerken is schepen Bert Gunst echter de absolute kampioen, met een percentuele voorkeur van 29%, goed voor een percentiel van 0.97 in positiegroep g3. 

Open Deinze - Deinze

We sluiten af met de een voorbeeld van een digitale lijst, de liberale lijst 'Open Deinze'. In deze digitale lijst van gemiddelde grootte is het 'mini-lijstrekker' - 'mini-lijstduwer' effect te zien. Kandidaat nr. 20, Tess Minnens, laat als 'mini-lijstrekker' van de tweede tabelhelft een goed persoonlijk resultaat optekenen. Ook rekeninghoudend met het mini-lijstrekker effect op digitale lijsten haalt ze, relatief gezien, het beste resultaat op de lijst (percentiel 0.89), terwijl lijsttrekker Norbert De Meyer een belabberd resultaat neerzet (percentiel 0.18).