9 november, de vroege ochtend. Versuft kijk ik op de wekker: 4 uur. Over
de Atlantische plas lopen de resultaten van de presidentsverkiezingen binnen.
Ik grijp naar mijn smartphone. Het ondenkbare dreigt te gebeuren: Trump ligt
voor op Clinton in cruciale staten als Florida en North-Carolina. Slapen zal deze ochtend niet meer lukken. Ook
in rustbeltstaten als Michigan, Ohio en Pennsylvania moet Clinton het onderspit
delven. Mijn ouders, schoonbroers en zussen liggen er ook wakker van: het drama
wordt duchtig besproken op WhatsApp, als een koor dat commentaar geeft bij een
klassiek treurspel. Na mijn ontbijt haast ik me naar de bushalte met mijn
koffertje. De mensen op de bus kijken droevig, net als de mensen op de trein.
Wellicht het milde leed die een alledaagse werkdag met zich meebrengt, maar ik
spiegel mijn eigen Trumptreurnis in de gezichten van deze pendelaars. We zijn
in een andere wereld wakker geworden.
Weken aan een stuk volgde ik de campagne op de voet. Ik analyseerde de
polls, bekeek de debatten integraal en bezocht de belangrijkste Amerikaanse
nieuwswebsites. Het is niet de eerste keer dat ik te kampen had met een
verkiezingsverslaving, maar deze keer had ik het erg te pakken. Het was een
vuile campagne: de drek vloog meermaals in beide richtingen, hoewel de
republikeinse kandidaat, Donald J. Trump, het wel erg bruin bakte. De ene belediging
volgde de andere op. Vrouwen, Mexicanen, mensen met een beperking, minderheden
allerhande, oorlogshelden, gerespecteerde senatoren: allemaal moesten ze het
ontgelden. Zijn democratische tegenkandidate zag hij het liefst achter de
tralies verdwijnen. Toen een oude video aan de oppervlakte kwam waarin hij
opschept over seksueel overschrijdend gedrag dacht ik dat het over en uit zou
zijn. Er zijn Pol Vandendriessches die voor minder uit een verkiezingsrace zijn
gestapt of gedwongen. De wereld keek met ongeloof, maar ook met een zekere geamuseerdheid,
naar de strapatsen van de miljardair. Na de campagne zouden we wel ontwaken uit
deze vreemde droom. Na deze hoogmis moddergooien zou het machtigste land ter
wereld eindelijk geleid worden door een vrouw. Niet dus.
Ik ben op weg naar de Palts in Duitsland, om mijn kennis en kunde in optimalisatiemodellering
aan te scherpen op een programmeercursus. Een serie treinen brengt me achtereenvolgens
naar Brussel, Keulen, Frankfurt, Mannheim en Frankenthal. Een buurttrein brengt
me naar het dorpje Herxheim. Met mijn trolley wandel ik de heuvel op. De
wijngaarden schitteren in de novemberzon. De bladeren zijn goudgeel gekleurd,
de druiven reeds geoogst. Na een goed halfuur kom ik toe in het hotel in het
volgende dorp, Weisenheim am Berg. De cursisten zitten in een vergaderzaaltje
achter de receptie. Al snel word duidelijk dat er slechts drie deelnemers zijn
voor de gevorderde cursus, mezelf ingerekend. De lesgever, Herr K., is een
oudere man met een opvallend kapsel: een grijs carréetje dat steil tegen zijn
slapen lijkt geplakt. Het gezicht dat door het haar wordt omkaderd wordt verder
opgeleukt door een groteske ziekenkasbril en een gebit dat duidelijk de strijd
verliest tegen de tand des tijds.
Terug naar die andere man met een opmerkelijk kapsel. Diegenen die hem een
presidentieel karakter aanmaten eens hij het ambt zou betreden sloegen de bal
mis. Zijn overwinningstoespraak op verkiezingsavond was naar zijn doening
redelijk verzoenend, maar na een hallucinante persconferentie twee weken voor
de inauguratie wordt duidelijk dat we weinig presidentieels van de man moeten
verwachten. De aanwezige media worden te kakken gezet als ‘Fake news’, een term
die weken ervoor voor het eerst opdook om te verwijzen naar valse
nieuwsberichten die in het voordeel van Trump speelden. Trump kaatst de bal
terug: kranten, televisiezenders en nieuwswebsites die hem bekritiseren worden
als Lügenpresse weggezet. Een maand ver in zijn presidentschap worden kritische
journalisten door zijn acolieten uitgesloten bij een persbriefing. De
zogenaamde leider van de vrije wereld heeft een duidelijke boodschap voor autoritaire
figuren: snoer ze gerust de mond, die kritische journalisten. Daar staat
tegenover dat de media niet helemaal vrijuit gaat bij deze crisis van de
liberale democratie. Trump, die bekend is geworden als realityster,
weet perfect hoe hij de persjongens moet bespelen. ’s Ochtends lost hij enkele
controversiële tweets, die meteen door journalisten worden opgepikt en
besproken, als Pavlovhonden met het water in de mond bij de verwachting eten te
krijgen. Zelf kan ik het ook niet laten om rond drie uur in de namiddag
Belgische tijd een kijkje te nemen op het twitterprofiel van Donald. Het heeft
iets verslavend. Trump gebruikt Twitter meer en meer als afleidingsmanoeuvre:
als zijn entourage in het nauw wordt gedreven door haar banden met het Russische
regime, gebruikt hij het medium om Obama te beschuldigen van spionage. Een
inflammatoire bewering die direct de Headlines domineert, en later staalhard
wordt ontkend door de inlichtingsdiensten. Ook triviale Trumptweets, zoals deze
over de nieuwe presentator van realityshow ‘the Apprentice’, worden duchtig
besproken in de pers. Als Trump aas uitgooit, bijten de journalisten. Rob
Wijnberg van de Correspondent verwoordt treffend dat de journalistiek haar
verantwoordelijkheid niet mag ontlopen[1]:
Nieuws produceert dagelijkse
verontwaardiging, maar zelden duurzaam verzet. Nu Donald Trump een regelrechte
aanval op deed democratie heeft ingezet, zal de journalistiek fundamenteel
anders te werk moeten gaan. Laat journalisten de historici voor zijn en de
geschiedenis opschrijven voordat zij
zich herhaalt.
Tijdens de eerste cursusdag wordt
duidelijk wat aan de grondslag ligt van de tandproblemen van Herr K: het
heerschap blijkt een uitzonderlijke voorliefde te hebben voor ongegist
druivensap en zoete gebakjes. Beiden worden ter beschikking gesteld van de cursisten.
Ook lunch en diner zijn bij de cursusprijs inbegrepen. Het ideale moment om
kennis te maken met de lesgever en de andere deelnemers. De ene is een
olierijke Katarees die promoveert aan de London School of Economics: een
vriendelijke man met een grenzeloze appetijt. De andere is een verlegen
Vietnamese dame die doctoreert aan de universiteit van Bonn. Na het uitwisselen
van de gebruikelijke beleefdheden duw ik het conversatie in de richting van de
Amerikaanse presidentsverkiezingen, bij wijze van gesprekstherapie ter
verwerking van het collectieve trauma. Tot mijn grote verbazing begint Herr K.
de loftrompet te steken overTrump. Hij begint met hem een bovenmaatse
intelligentie toe te meten. Trump is erg gefortuneerd, dus moet hij wel slim
zijn, zo gaat de redenering. Ten tweede moeten we ons niet bemoeien met wat het
Amerikaanse volk beslist heeft. Ten derde is Trump een eerlijk man en Clinton
een pathologische leugenaarster. Ik verslik me net niet in mijn Kürbissuppe.
Als er iemand een pathologische leugenaar
is, dan wel Donald Trump. Een leugenaar en een gevaarlijke narcist. Dat bleek
al daags na zijn inaugurale donderpreek. Leugens over de grootte van de massa
die zijn inauguratie bijwoonde, leugens over verkiezingsfraude, en zelfs
leugens over het weer. Hij beweert dat een (goddelijke?) zonnestraal vanachter
het wolkendek tevoorschijn kwam op het moment dat hij het spreekgestoelte
beklom, terwijl het in werkelijkheid onophoudelijk regende. De dag dat de
Women’s March het verzet tegen het nieuwe regime inluidt, met veel meer volk
dan daags ervoor op de inauguratie, maakt de wereld kennis met zijn
woordvoerder Sean Spicer. Op zijn eerste persconferentie blaft hij het aanwezige
journaille af en lanceert hij zijn eerste leugen: een makkelijke falsifieerbaar
statement over een vermeende recordopkomst voor de inauguratie. Er zouden nog
vele onwaarheden volgen. De Amerikaanse politiek is ontaard tot een web van
leugens, met Trump als grofgebekte spin in het midden.
Terwijl mijn medecursisten zich
diplomatisch afzijdig houden, heeft mijn weerwerk weinig effect op Herr K. Ik
hou wel van een knetterende politieke discussie, maar met anderhalve cursusdag
voor de boeg kan het gesprek beter naar een rustiger vaarwater worden geleid. Misschien
kunnen we het over onderzoek hebben. Ik doe een kort inleidend praatje over
externaliteiten van intensieve veeteelt, zoals vermesting en methaanemissies.
Herr K. trekt zijn neus op en kijkt me afkeurend aan. Hij gelooft niet in
antropogene klimaatverandering. Een wetenschapper (een astronoom nota bene) die
de klimaatrecords die we nu waarnemen[2]
volledig toeschrijft aan natuurlijke fluctuaties. Ik verslik me bijna in mijn
Sauerkraut. Daar stopt het niet. Hij gelooft ook niet in externe kosten van
milieuvervuiling. Hij gelooft niet dat de overheid corrigerend moet optreden
bij marktfalen. Hij verwerpt elke vorm van belastingen.
Herr K. zou zo kunnen dienen in
het kabinet van Trump. Klein minpuntje: hij is geen miljardair. Minister van
Buitenlandse Zaken Rex Tillerson, de ex-CEO van oliegigant Exxonmobil, en
onderwijsminister Betsy DeVos zijn slechts twee voorbeelden van puissant rijke regeringsleden.
De president heeft zich omringd door een team van klimaatontkenners,
creationisten, grootkapitaalverdedigers en kleptocraten. Vele kiezers hebben
voor Trump gestemd vanuit de legitieme bezorgdheid dat ze te weinig zijn
gehoord door Washington, en vanuit de vaststelling dat de globalisering van de
economie hen meer kwaad dan goed heeft gedaan. Het resultaat van hun stem is
een regering die verregaande belastingverlagingen doorvoert voor de
allerrijksten, de ziekteverzekering voor miljoenen mensen onbetaalbaar maakt en
de bescherming van het leefmilieu drastisch terugschroeft. Intussen wordt de
gewone man ingepeperd dat de natie bedreigd wordt door externe krachten. Een muur moet Mexicaanse ‘bad
hombres’ tegenhouden. Een inreisverbod voor mensen uit zes moslimlanden, onder
het mom van nationale veiligheid, is de facto discriminatie op basis van
religie. Het spreekt voor het justitieel apparaat van de Verenigde Staten dat dit
laatste voorlopig werd opgeschort. Hoewel de betrokken rechters worden
geïntimideerd, lijkt het systeem van ‘Checks and Balances’ stand te houden. Ook
Russische inmenging in het verkiezingsproces en mogelijke collusie tussen
Poetintrawanten en Trumpvertrouwelingen wordt onderzocht, zowel door
inlichtingsdiensten als door een parlementaire commissie.
Onze lesgever ziet de wind ook in
eigen land de goede kant opwaaien. Angela Merkel is naar zijn mening een zwakke
leider, haar sociaaldemocratische uitdager Martin Schulz een clown. Alternative
für Deutschland (AfD) draagt zijn voorkeur weg en doet het die dagen goed in de
peilingen. Le Pen en Wilders weet hij ook wel te pruimen, terwijl de Europese
Unie van hem op de schop mag. “Ieder voor zich”: dat is een leuze waar Herr K.
zich in kan vinden. Trump ziet de Europese Unie eveneens het liefst als een
kaartenhuisje in mekaar zakken, een standpunt dat hem vermoedelijk in het oor
is gefluisterd door zijn Britse kompaan Nigel Farage. Intussen is de
populistische golf tot staan gebracht in Oostenrijk en Nederland. De belangrijkste
verkiezingen voor Europa komen er echter nog aan: de Franse
presidentsverkiezingen in de lente en de Duitse bondsdagverkiezingen in het najaar.
Dezelfde ingrediënten zijn aanwezig als deze die op het aanrecht lagen voor de
Brexit- en Trumpverkiezing vorig jaar: angst over migratie en economische
onzekerheid, gekruid met een veelvoud aan valse nieuwsberichten die zich viraal
voortplanten via sociale media. Meer dan ooit is het van tel dat politici het
belang van Europese eenheid in de verf zetten, en in het licht van autoritaire
figuren als Erdogan en Poetin aan onze buitengrenzen, het belang van waarden
als tolerantie en persvrijheid.
Nadat het hoofdgerecht is
geserveerd hebben we het over specialiteiten van de streek: friszure witte
wijnen en stevige vleesgerechten. Als de gespreksstof dreigt uitgeput te raken
heeft Herr K. nog een interessant weetje klaar: Friedrich Trump, de grootvader
van Donald, migreerde uit het dorpje Kallstadt, amper twee kilometer van de
cursuslocatie vandaan, naar de Verenigde Staten. Plots overvalt me het gevoel
dat ik niet op programmeercursus, maar op Trumpbedevaart ben. Als ik twee dagen
later op de trein naar huis zit overdenk ik wat me zal bijblijven van de
afgelopen opleiding: een aantal tricks en strategieën om efficiënt optimalisatieproblemen
op te lossen, maar ook hoe te overleven in het tijdperk van Trump. Eén woord:
verzet.
[1] https://decorrespondent.nl/6103/zo-verslaan-we-donald-trumps-aanval-op-de-democratie/156419890-f4c89a5d
[2] https://www.theguardian.com/environment/2017/mar/21/record-breaking-climate-change-world-uncharted-territory
